پنجاه و پنجمین نشست از نشستهای علمی پژوهشگاه مطالعات تقریبی با حضور و ارائه دکتر ناصر قلی سارلی دستیار ویژه دبیرکل در امور دانشگاهی با موضوع «راهکارهای نهادینهکردن تفکر تقریب در دانشگاهها» در ۲۹ آذرماه ۱۴۰۱ با حضور ریاست محترم و پژوهشگران ارجمند پژوهشگاه بهصورت حضوری و نیز با حضور مجازی فعالین و علاقهمندان بحث وحدت و تقریب برگزار گردید.
دکتر سارلی دانشیار دانشگاه خوارزمی و فعال عرصههای اجتماعی و تقریبی در تهران و منطقه ترکمنصحرا و دستیار ویژه دبیرکل محترم مجمع تقریب در امور دانشگاهی هستند.
ایشان وظیفه خود را اینگونه تبیین نمود که گسترش دامنه و دیپلماسی تقریب به دانشگاهها و استفاده از مراکز دانشگاهی در جهت تحقق تقریب و تلاش برای تهیه پیوست علمی برای فعالیتهای تقریبی مراد و منظور و مأموریت ما است، امید که معاونت علمی دبیرکل شکل بگیرد و در این راستا فعالیت بیشتری انجام شود.
دکتر سارلی ادامه داد که باید آشنایی با فضای فرهنگی سیاسی و قومیتی کشورهای مختلف داشت تا بتوان تقریب و وحدت را پیش برد. ازاینرو همکاری با پژوهشگران و اساتید دانشگاه و تعامل دانشگاه و تقریب باید افزایش یابد. تقویت امت واحده در دستور کار ما است و بنا داریم از اصحاب علوم مختلف دانشگاهی در امر تقریب و وحدت استفاده کنیم، در سه حوزه کار را پیش بردهایم و جلسات با اساتید و صاحبنظران رشته علوم اجتماعی، جامعهشناسی و مطالعات فرهنگی و نیز رشته روابط بینالملل و علوم سیاسی و اندیشه سیاسی و دیگر رشتههای علوم سیاسی و همچنین رشته جغرافیای سیاسی داشتهایم و جلسه با صاحبنظران اقتصاد بینالمللی را هم در دست اقدام داریم.
دکتر سارلی در مورد گنجاندن مفاهیم تقریبی در متون آموزشی کشور، ابتدا این سؤال را مطرح کردند که ما چگونه، کی و چطور باید مفاهیم تقریبی را وارد کتابهای درسی کنیم و چگونه این مفاهیم آموزش دهیم؟ ایشان در پاسخ به این سؤال مهم خودشان، گفتند که صلاح نیست در دبستان و دبیرستان، مستقیم وارد بیان این مسئله شد، گرچه غیرمستقیم میتوان مسائلی را مطرح کرد؛ اما در دانشگاهها، دانشجویان با کسانی همکلاس و یا هم اتاقی و یا ساکن یک خوابگاه دانشجویی میشوند که مذهب دیگری دارند و این تجربه جدیدی است و طبع حقیقتجویی و کنجکاوی هم کمککار این انگیزش است و برای آنها تتبع این امر جالب است. این مقطع مسئلهساز و پرسشگری زیادی دارد و زمینه سؤال هم دارد که تا الان مطرح نبوده و تازه با این سؤال مطرح میشود.
بحثهای تقریبی بین حوزهها و علمای مذهبی مطرح بوده است، اما جمعیت دانشجوها بهخاطر شرایط متعدد، آمادهترین افراد برای این امر هستند و تقریب باید در تمام جمعیتهای هدف مطرح شود و دانشجویان زمینه یادگیری و آموزش بیشتری دارند.
ایشان در ادامه گفتند که میتوان بهعنوان یکی از دروس معارف اسلامی، درس تقریب مذاهب اسلامی را داشته باشیم تا اختلافات فقهی، کلامی و تاریخی که وجود دارد تبیین شود و نیز به آن دسته از اتفاقات تاریخی آگاهی پیدا کنند که به این اختلاف دامن زده و به امت اسلامی لطمه زده و به حیثیت و آبروی مسلمانان صدمه زدهاند.
بسیاری از فرق انحرافی و تکفیری که معاند و تکفیری هستند به حیثیت اهلسنت صدمه زدهاند و از هر مذهبی، فکری را گرفتهاند و کاملاً التقاطی هستند که نشانه وهابی بودن آنها همین عدم استناد به یک مذهب و استفاده جهتدار از عقاید مذاهب چهارگانه اهلسنت است.
ایشان در بیان لزوم مفهومسازی گفتند که ما در حوزه تقریب مذاهب مفهومسازی جدید لازم داریم ما از چند آیه و روایت مفهومهایی را گرفتهایم؛ ولی اینها باید بازسازی شوند؛ و مفاهیم جدیدی هم ایجاد شوند، مثلاً: داعش در عراق و سوریه فجایع و خرابی زیادی آفریدهاند، اینکه در آن شرایط سخت آیتالله سیستانی آمدند و گفتند اهلسنت نه برادران ما، بلکه انفسنا هستند این کلیدواژه که بر پایه معارف قرانی است، ادبیات فاخر و تأثیرگذاری ایجاد کرد.
کلیدواژههایی هم کمرنگ شدهاند، مثل امت واحده که مفهوم بالایی دارد و لازم است این کلیدواژه را آموزش دهیم و کلماتی مثل اخوت آن بار معنایی امت واحده ندارند.
دستیار ویژه دبیرکل مجمع تقریب هشدار دادند که امروزه جنبه تفرق حتی در محیط آکادمیک زیاد شده است، امریکاییها و غربیها اهلسنت را ارتودکس مسلمانان مینامند و این بار معنایی خاصی دارد که باید از این ادبیات و مفهومسازی مراقبت و صیانت کرد.
ایشان نسبت نگاه سکولار در دانشگاهها حتی برای افرادی که رشتههای دینی را میخوانند، گفتند که در دانشگاه گاهی نگاه سکولار به قران و حدیث دارند؛ یعنی این دروس را میخوانند؛ ولی هیچ اعتقادی به آن ندارند مثل اسلامشناسان غربی یعنی مؤمنانه نیست، درحالیکه علوم دینی باید مؤمنانه و برای آخرت باشند.
دکتر سارلی در ادامه گفتند: امروز مسائلی داریم که ده سال پیش نداشتیم، ژرفای تحولات زیاد است و باید با آن همراه بود. تدریس از راههای نهادینهکردن تقریب مذاهب است و علاوهبرآن حتی تشکیل یک مجموعه تقریبی در دانشگاه و لو در قالب یک انجمن علمی، باعث میشود جمعیت علاقهمند اهلسنت کشور در دانشگاهها به این امور اقبال نشان دهند و جمع شوند و تشکل یابند. میشود و باید بزرگی یا بزرگانی بروند و به پرسشهای دانشجویان در این مورد پاسخ لازم و به هنگام داده شود. انجمن علمی باعث میشود مرجع پاسخگویی درست و به هنگام وجود داشته باشد.
ایشان تصریح کردند که لازم است کار تقریبی در دانشگاه انجام شود تا اهلسنت دانشگاه را متشکل کند و به پرسشها پاسخ کامل و به هنگام بدهد، حتی در اساتید دانشگاهها هم کسانی هستند که شناخت دقیقی از مذاهب اسلامی و تقریب ندارند؛ من بهعنوان اهلسنت در دانشگاهها بارها جهل اساتید به این مسئله را دیدهام و میفهمم که علاوه بر دانشجویان، اساتید هم به بحثهای تقریبی نیاز دارند. البته در دورههای معرفت افزایی هیئتعلمی (در دانشگاه خوارزمی که قبلاً دبیرها تربیت میشدند) میتوان دوره آموزش تقریب و وحدت گذاشت. این زمینه هست که اگر استاد به مباحث این حوزه علاقهمند شود، سمتوسوی پایاننامه را بهسوی بحث تقریب و وحدت سوق دهد و در پژوهشها میتواند کمک دست ما بشود و برای تقریب مذاهب کمککار و تولیدکننده محتوا میشود.
ایشان ادامه دادند که بنده در دانشنامه زبان فارسی که طرح ملی بود همکاری داشتم، قرار شد بنده در تفسیر ابوالفتوح رازی که اولین تفسیر شیعی کامل قران به زبان فارسی است، داستانها را بهصورت مدخل بنویسم که هزار و صد داستان استخراج شد. با اینکه تفسیر شیعی بود هیچ مسئله خلاف و متضاد و متعارض با عقاید منِ اهلسنت وجود نداشت و کاملاً برای من قابلاستفاده بود. واقعاً ما چهقدر در تفسیر نزدیک هستیم و برای منِ اهلسنت، همهی کتاب یک مفسر شیعی، قابلاستفاده است و هیچ امر مخالف اعتقاد من ندارد.
ارائهکننده محترم به لزوم نگارش پیوست فرهنگی برای تقریب هم تأکید نموده و گفتند که تقریب یکی از سیاستهای نظام است و دانشگاه هم در این زمینه باید کاری بکند؛ اما به علت عدم بهکارگیری دانشگاه برای کار تقریب، پیوست علمی، پیوست فرهنگی، پیوست قومی، پیوست مردمشناسی و … تهیه نشده است؛ یعنی بهاندازه کار علمی، پیوست فرهنگی و مذهبی و قومشناسی تهیه نشده است. ترکیه شرایطی دارد عمان شرایطی دارد، مصر شرایط ویژهای دارد، مالزی شرایطی دارد که همه اینها باید در برنامه تقریب برای این کشورها لحاظ شود و بهترین راه بهدستآوردن فضای دانشگاه و دانشجویان و اساتید و فضای روشنفکری آن کشورها همین شبکههای دانشجویی و اساتید است. دانشجویان و اساتید که به نشستها میروند و در همایشهایی شرکت میکنند، شبکههای زیادی دارند که میتوان این شبکهها را به نفع تقریب فعال کرد؛ البته ایجاد ارتباط یک چیز است و ادامهدادن این ارتباط مسئله دیگری است که باید تدبیر و رعایت شود.
سیاست مجمع این است که ۸۰ درصد کار خارجی و ۲۰ درصد کار داخلی دارد. در سالهای اخیر بنا بر سیاستهای درست وزارت علوم جذب دانشجویان خارجی داشتهایم و تنها دانشگاه خوارزمی ۶۰۰ دانشجوی غیرایرانی دارد که باید هم با آنان ارتباط گرفت تا پیامبر و سفیر ما در کشورشان باشند و هم این ارتباط تداوم داشته باشد و بعد از فارغالتحصیلی هم ارتباط و فعال و دائمی داشته باشیم.
ایشان گفت در دانشگاه اعضای هیئتعلمی میتوانند فرصت مطالعاتی ششماهه در خدمت یک نهاد دولتی یا غیردولتی جامعه یا صنعت باشند و مسئلهای را برای صنعت یا جامعه حل کنند و ما صحبت کردیم و این فرصت مطالعاتی را برای اساتید دانشگاهی فراهم کردهایم که به تقریب مذاهب بیایند و در مورد مسائل آن تحقیق و راهکاریابی کنند.
متأسفانه، ما فقط در برخی مناسبتهای تقویمی مثل هفته وحدت استفاده میکنیم درحالیکه مناسبتهای مختلف را میتوان دستمایه فعالیتهای تقریبی قرار داد. پیوست تقریبی مراسمهای مناسبتهای مختلف را باید تدوین و رعایت کرد و میتوان بهصورت پایلوت در دانشگاهها پیوست تقریبی مثلاً دهه محرم را آزمایش کنیم و بازخورد بگیریم.
دوستان من همه شیعه هستند وقتی تعاملات میان افراد زیاد و از نزدیک باشد سوءبرداشت ها به وجود نخواهد آمد و تقریب عملاً جا می افتد، لذا اردوی دانشجویی تلفیقی و افزایش تعامل بین دانشجوها و تبادل دانشجو به این امر کمک میکند.
تعامل بین دانشجویان مذاهب مختلف در دانشگاه و خوابگاه دانشجویی زیاد است، بیشتر بر روی تفاوت عقیدتی و کلامی باید کارکرد تا به اتحاد رسید، اینها مسائل مهم جهان اسلام هستند و الا تفاوتهای فقهی خیلی مهم و تأثیرگذار نیستند. مردم تابع گروههایی مرجع هستند و مسئولین برخاسته از دانشگاه هستند و دانشگاهیان نسبت به عموم مردم مرجعیت دارند.
ایشان در پایان تذکر داد: پژوهشهایی که انجام میشود، هدفمند نیست؛ اما اگر سمتوسوی پژوهشهای دانشگاهی را درست کنیم، گنجینه قابلتوجه و کاملی از پژوهشهای دانشگاهی خواهیم داشت؛ اما ازآنجا که محتوای پژوهشهای دانشگاهی قابلاجرا نیست، باید اندیشکدهای باشد که بتواند محصول این پژوهشها را فراوری کند و با تلخیص و تحلیل دادهها، اثری مفید و مستند برای تصمیمگیران و سیاسیون تهیه کند و در کنار پژوهشگاه، اندیشکده لازم است تا تحقیقات در عمل به کار گرفته شود.
در پایان جلسه هم مطابق معمول برنامه پرسشوپاسخ برقرار بود. ایشان در پاسخ به یک سؤال متذکر شدند که مراتب تقریب را باید طیفی دید و همزیستی مسالمتآمیز مقدمه تقریب و مرحله ابتدایی آن است.