مطالعه پدیده ها و ویژگی های کلی اسلام در کنار شناخت مقاصد شرعی، نقش مهمی در بررسی تطبیقی مهم‌ترین رویکردهای مذهبی موجود دارد. همچنان‌که در تعیین و تعریف نشانه ها و خصوصیات این شریعت و چه بسا حتی در فرایند استنباط احکام از منابع اصلی بسیار تأثیرگذار است. از این رو به اعتقاد مؤلف کتاب حاضر، شناخت این پدیده ها می تواند علم مکملی برای علم مقاصد شریعت بوده و برای اعتقاد اسلامی و شریعت سودمند باشد.
این کتاب که یك مقدمه و شش بخش دارد، در صدد است برخی از این پدیده ها و ویژگی ها را بررسی و تشریح کند و نگاه اسلام را بر اساس منابع تبیین نماید. بخش اول کتاب به رفتار اخلاقی اختصاص دارد و نویسنده ( محمد علی تسخیری ) در آن به تعریف رفتار اخلاقی در نظام اسلامی و ویژگی های جامعه متصف به اخلاق اسلامی پرداخته، سپس برخی خصوصیات حیات معنوی اسلامی را بر شمرده و در پایان، برخی شبهات موجود درباره واقعگرایی اسلامی را بیان کرده است.
نویسنده در بخش دوم کتاب با استناد به آیات قرآنی و منابع سنی و شیعی رابطه طبیعت و ماوراء طبیعت نظیر هستی و خداوند، عالم غیب و عالم شهادت، ارتباط میان موجودات و . . . را تشریح کرده است. در ادامه این بخش ارتباط میان عناصر موجود در اسلام، نظام سیاسی و نقش حاکم شرع، ارتباط سازمانهای اجتماعی با نظام اقتصادی، نظام عقوبات و نظام عبادات بیان شده است. نویسنده در پایان این بخش به تفصیل به تعامل و تعاون میان گروه ها در اسلام پرداخته و موضع اسلام را در این باره در شش بند تحلیل کرده است.
سومین ویژگی‌ای که کتاب به آن پرداخته پدیده اعتدال و میانه روی است. در این بخش ابتدا مفهوم اسلامی اعتدال و میانه روی مورد بررسی قرار گرفته و نمونه های مختلفی از آن بیان شده است. در ادامه نحوه تعامل فرد مسلمان با واقعیت و شرایط مختلف تشریح شده است. چهارمین بخش کتاب به بررسی پدیده جهانی بودن اسلام و شاخصه های مهم ارتباط و تعامل با دیگران، تفاوت جهانی بودن اسلام و جهانی شدن غرب اختصاص دارد.
در بخش پنجم کتاب موضوع نرمش و انعطاف پذیری در اسلام بررسی شده است. بخش پایانی کتاب به موضوع آرزو و امید در اسلام اختصاص دارد و نویسنده در چهار فصل: آرزو در عقیده، آرزو در پندارهای برآمده از عقیده، قوانین فرعی و ضوابط آرزو، به بررسی این موضوع پرداخته است.
